Từ năm sáu lăm máy bay Mỹ bắt đầu rải chất độc khai quang vùng quê tôi, những vườn cây mất mùa liên tiếp, cả làng lâm vào cảnh nghèo đói. Hơn một nửa trẻ con phải nghỉ học. Phần tôi gặp may. Chú ruột tôi, một trung sĩ quân đội Sài Gòn, đã đưa tôi vào Huế nuôi ăn học. Hai năm sau, chú chết trong trận Mậu Thân. Lúc đó làng tôi đã thuộc quyền kiểm soát của quân giải phóng, còn tôi học năm cuối bậc trung học. Tôi không muốn quay về nhà trước khi thi tú tài, nhưng ở lại Huế thì biết nương tựa vào ai. Trong rủi có may, một sĩ quan chỉ huy của chú tôi trước đó, đã giúp tôi bằng cách thuê làm gia sư cho con gái, mà tôi vinh dự giới thiệu là bà xã tôi bây giờ. Nhờ vậy, tôi có thể tiếp tục việc học và thi đỗ. Gần như ngay sau đó tôi bị động viên, đeo lon chuẩn úy, rồi được điều đến một tiểu đoàn đóng ở phía Nam tỉnh Quảng Trị.

Thời gian đó quân đội Sài Gòn đã chiếm lại khu vực có làng tôi, nhưng chỉ kiểm soát được vào ban ngày, từ hoàng hôn đến sáng hôm sau xem như thuộc về quân giải phóng. Dầu sao, tôi đã có thể về nhà vào ngày giỗ cha. Những lần như thế, tôi thường đưa vài chiến hữu cùng về, súng ống kè kè bên người suốt chuyến đi. Và lần nào cũng thế, sau lễ giỗ, mẹ tôi chia con gà cúng làm đôi, một nửa dọn cho bọn tôi, nửa kia đặt lại trên bàn thờ.

Có lần mấy người bạn muốn ăn thêm, tôi nhìn đồng hồ nói muộn rồi, bọn mình phải về đơn vị trước khi Việt Cộng xuất hiện, tới chợ Đông Hà muốn nhậu mấy con gà tôi cũng ô-kê. Thật ra tôi muốn giấu chuyện mẹ tôi luôn để dành nửa con gà cúng kia cho em tôi, thằng Quýt, chỉ huy du kích xã, và tôi tôn trọng luật không thành văn của mẹ. Nhưng với mọi người thì đó là một bí mật, bởi nó có thể hủy hoại tương lai của tôi. Trong hồ sơ cá nhân, tôi khai Quýt đã chết hồi mới mười ba tuổi bởi bệnh đậu mùa.

Hàng đêm, trước khi đi ngủ mẹ tôi thắp hương bàn thờ cha tôi, lâm râm khấn cầu ông phù hộ cho thằng Cam được bình an vô sự, xong, cầu ông phù hộ cho thằng Quýt cũng bình an vô sự. Một lần tôi đùa: - Mẹ ơi, đừng đặt cha tụi con vô thế khó xử như vậy!

Rồi một năm tôi về làng giỗ cha, vẫn với các chiến hữu tháp tùng yểm trợ. Lần này mẹ tôi đã dọn cho bọn tôi nguyên con gà cúng. Tôi bật khóc biết em mình đã bị giết. Nhưng tôi phải lu loa trước mặt mọi người là tự nhiên thấy nhớ ông già.

Minh Khai trân trọng giới thiệu.